Wpływ stanu odżywienia na odporność organizmu

Niedożywienie jest powszechnym problemem medycznym, który może dotyczyć około połowy pacjentów przyjmowanych doraźnie do szpitala. Zwiększa ono ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych i powikłań (m.in. zakażeń szpitalnych, odleżyn, niedoborów odporności). Mimo tego, wciąż pozostaje słabo diagnozowane i dokumentowane¹.

Układ immunologiczny jest kompleksową i wyspecjalizowaną siecią komórek, tkanek i narządów współpracujących harmonijnie w celu ochrony ciała przed niezliczoną ilością potencjalnych patogenów, począwszy od bakterii i wirusów, aż do grzybów i innych patogenów. Można go podzielić na dwa główne komponenty:

• wrodzony układ odpornościowy,
• adaptacyjny układ odpornościowy.

Ten pierwszy zapewnia natychmiastowe działanie poprzez niespecyficzne systemy obrony – fizyczne bariery takie jak: skóra i komórkowe komponenty – białe krwinki, które potrafią szybko reagować na wiele różnych patogenów. Adaptacyjny układ odpornościowy jest bardziej wyspecjalizowany i może „zapamiętywać” poprzednich wrogów umożliwiając w ten sposób ukierunkowaną i skuteczną odpowiedź².

Odżywianie odgrywa ogromną rolę we wspieraniu funkcjonowania układu odpornościowego. Właściwe spożycie niezbędnych składników odżywczych, witamin (w szczególności D, C, E), składników mineralnych (cynku i selenu) oraz innych bioaktywnych składników jest kluczowe dla utrzymania prawidłowych funkcji układu odpornościowego. Niedobory wyżej wymienionych składników odżywczych mogą osłabiać odpowiedź immunologiczną i zwiększać podatność na infekcję ³. Układ odpornościowy stanowi unikalny mechanizm obronny polegający na delikatnym balansie różnych komponentów i jest zależny od czynników dietetycznych. Właściwe podejście do odżywiania zapewniające zbilansowaną i bogatą w składniki odżywcze dietę jest kluczowe w promowaniu optymalnego funkcjonowania układu odpornościowego⁴.

Nie jest to bez znaczenia ponieważ niedożywienie często występuje w momencie przyjęcia do szpitala. Szacuje się, że 38% pacjentów prawidłowo odżywionych i 69% niedożywionych pacjentów szpitalnych albo rozwija niedożywienie, albo cierpi na dalsze pogorszenie statusu odżywienia podczas hospitalizacji⁵.  W jedynym z badań wśród 709 dorosłych porównano występowanie powikłań w grupie osób niedożywionych do prawidłowo odżywionych. Okazało się, że w pierwszej grupie częstość ta wynosiła 27%, podczas gdy w drugiej zaledwie 16,8%. Ponadto, wykazano, że niedożywienie wydłużało czas pobytu w szpitalu (9 vs 6 dni)⁶. W innej pracy przebadano 173 hospitalizowanych pacjentów i zauważono, że mediana czasu pobytu w szpitalu u osób niedożywionych wyniosła 6 dni, podczas gdy u pacjentów dobrze odżywionych cztery dni⁷. To nie wszystko, ponieważ pacjenci niedożywieni częściej wymagają ponownej hospitalizacji w porównaniu do pacjentów prawidłowo odżywionych⁸. Dodatkowo, niedożywienie białkowo-energetyczne jest silnym czynnikiem ryzyka śmiertelności w ciągu 4,5 roku po hospitalizacji⁹. Należy również nadmienić, że niedożywienie szpitalne wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju odleżyn (2x większe ryzyko), zapalenia płuc i ryzykiem zgony z nim związanym, a także rozwojem sepsy czy ropnia wewnątrzbrzusznego^10-12.

Tutaj z pomocą przychodzi żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dla pacjentów niedożywionych, która może stanowić uzupełnienie diety pacjentów. Na rynku dostępne są także produkty immunomodulujące takie jak Immuven. Immunożywienie definiuje się jako wykorzystanie specyficznych substratów odżywczych, zwanych „immunoskładnikami”, które mają zdolność modulowania specyficznych mechanizmów zaangażowanych w szlaki odpornościowe i zapalne organizmu. Najlepiej przebadanymi immunoskładnikami są kwasy tłuszczowe ω-3, przeciwutleniacze, arginina, samodzielnie lub w różnych kombinacjach. Ich potencjalna rola w zabiegach planowych została dobrze udokumentowana: korzyści zostały również poparte kilkoma bardzo niedawnymi przeglądami systematycznymi i metaanalizami, ujawniającymi zmniejszone ryzyko powikłań, krótszy czas pobytu w szpitalu i zmniejszoną śmiertelność¹³.

Piśmiennictwo:

1. Kabashneh S, Alkassis S, Shanah L, Ali H. A Complete Guide to Identify and Manage Malnutrition in Hospitalized Patients. Cureus. 2020 Jun 7;12(6):e8486.
2. Delves PJ, Roitt IM. The immune system. First of two parts. N Engl J Med. 2000 Jul 6;343(1):37-49.
3. Gombart AF, Pierre A, Maggini S. A Review of Micronutrients and the Immune System-Working in Harmony to Reduce the Risk of Infection. 2020 Jan 16;12(1):236.
4. Xiaogang H, Sharma M, Saif I, Ali G, Li X, Salama ES. The role of nutrition in harnessing the immune system: a potential approach to prevent cancer. Med Oncol. 2022 Sep 30;39(12):245.
5. Kirkland LL, Shaughnessy E. Recognition and Prevention of Nosocomial Malnutrition: A Review and A Call to Action! Am J Med. 2017 Dec;130(12):1345-1350.
6. Correia MI, Waitzberg DL. The impact of malnutrition on morbidity, mortality, length of hospital stay and costs evaluated through a multivariate model analysis. Clin Nutr. 2003 Jun;22(3):235-9.
7. Chima CS, Barco K, Dewitt ML, Maeda M, Teran JC, Mullen KD. Relationship of nutritional status to length of stay, hospital costs, and discharge status of patients hospitalized in the medicine service. J Am Diet Assoc. 1997 Sep;97(9):975-8; quiz 979-80.
8. Thomas DR, Zdrowski CD, Wilson MM, Conright KC, Lewis C, Tariq S, Morley JE. Malnutrition in subacute care. Am J Clin Nutr. 2002 Feb;75(2):308-13.
9. Sullivan DH, Walls RC. Protein-energy undernutrition and the risk of mortality within six years of hospital discharge. J Am Coll Nutr. 1998 Dec;17(6):571-8.
10. Mechanick JI. Practical aspects of nutritional support for wound-healing patients. Am J Surg. 2004 Jul;188(1A Suppl):52-6.
11. Callahan CM, Wolinsky FD. Hospitalization for pneumonia among older adults. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 1996 Nov;51(6):M276-82.
12. Chandra RK. Nutrition and the immune system: an introduction. Am J Clin Nutr. 1997 Aug;66(2):460S-463S.
13. Cintoni M, Mele MC. The Role of Immunonutrition in Patients. 2023 Feb 3;15(3):780.