Jak zdiagnozować niedożywienie - PORADNIK

Szacuje się, że niedożywienie wywołane różnymi czynnikami dotknęło ponad miliard światowej populacji. Niedożywienie może być spowodowane zarówno zmniejszonym spożyciem i przyswajaniem składników odżywczych, ale w ostatnich latach zwraca się również uwagę na rolę chorób zapalnych i innych mechanizmów jego występowania. Niedożywienie związane z chorobą lub urazem, często składa się z połączenia zmniejszonego spożycia lub przyswajania pokarmu i różnego stopnia ostrego lub przewlekłego zapalenia, co prowadzi m.in. do zmian w składzie ciała. Zapalenie przyczynia się do występowania niedożywienia poprzez towarzyszącą anoreksję i zmniejszone spożycie pokarmu, jak również zmieniony metabolizm, któremu może towarzyszyć podniesiony spoczynkowy wydatek energetyczny i zwiększony katabolizm mięśni.

Jak diagnozować niedożywienie i na co zwracać uwagę, żeby do niego nie dopuścić?

KRYTERIA GLIM

W styczniu 2016 roku powołano grupę roboczą o nawie Global Leadership Initiative on Malnutrition (GLIM), której nadrzędnym celem stało się stworzenie uniwersalnych i globalnych kryteriów rozpoznawania niedożywienia i wskazań do żywienia klinicznego. Dotychczas brakowało spójnego konsensusu, a towarzystwa naukowe rekomendowały nierzadko nieco inne podejścia. GLIM została stworzona przez: Amerykańskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego (ASPEN), Europejskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego (ESPEN), Latynoamerykańską Federację Terapii Żywieniowej, Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (FELANPE) oraz Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego Azji (PENSA). Efektem prac grupy roboczej GLIM są nowe globalne kryteria diagnozowania niedożywienia, które zostały opublikowane w 2019 roku w czasopiśmie Clinical Nutrition ESPEN. Zaproponowano w nich trzyetapowe badanie stanu odżywienia.

PIERWSZY ETAP

Eksperci byli zgodni co do tego, że niezbędnym i kluczowym pierwszym krokiem w ocenie stanu odżywienia jest przesiewowe badanie, które pozwoli zidentyfikować ryzyko niedożywienia za pomocą dowolnego zwalidowanego kwestionariusza np. NRS 2002 (ang. Nutritional Risk Screening-2002), SGA (ang. Subjective Global Assessment), MUST (ang. Malnutrition Universal Screening Tool), MNA-SF (ang. Mini Nutritional Assessment-Short Form) i innych. W poniższej tabeli zaprezentowano przegląd najczęściej wykorzystywanych kwestionariuszy.

Diagnozowanie niedożywienia

Zgodnie z polskim prawem badaniu przesiewowemu należy poddać wszystkie osoby hospitalizowane (wyjątek: SOR) za pomocą skali SGA lub NRS 2002. Skale zobaczysz po kliknięciu w nazwę.

 

Definicja niedożywienia wg. ESPEN

Niedożywienie definiowane jest jako stan wynikający z braku spożycia lub wchłaniania pokarmu prowadzący do zmiany składu ciała (zmniejszenia beztłuszczowej masy ciała) i masy komórek, co w konsekwencji powoduje pogorszenie aktywności fizycznej i psychicznej oraz wyników leczenia choroby podstawowej [1].

DRUGI ETAP

Dodatni wynik przesiewowego testu wskazuje, że konieczna jest dalsza diagnostyka. Drugi etap służy potwierdzeniu rozpoznania niedożywienia. Zespół ekspertów wyróżnił pięć najważniejszych kryteriów (niezamierzona utrata masy ciała; niskie BMI; redukcja masy mięśniowej; zmniejszenie spożycia lub wchłaniania składników odżywczych; obciążenie chorobą/zapalenie), które podzielił na fenotypowe i etiologiczne (patrz rysunek poniżej). Zdiagnozowanie niedożywienia wymaga obecności przynajmniej jednego kryterium fenotypowego i jednego etiologicznego.

Diagnozowanie niedożywienia

TRZECI ETAP

Służy ustaleniu stopnia ciężkości niedożywienia, które dokonuje się na podstawie kryteriów fenotypowych (patrz tabela poniżej). Uzyskany wyniki decyduje o podjęciu właściwych działań terapeutycznych.

Jak zdiagnozować niedożywienie?

Kryteria etiologiczne na tym etapie mają być pomoce w znalezieniu przyczyny, zaplanowania interwencji i ustalenia przewidywanych wyników leczenia. Eksperci zalecają wykorzystanie wcześniejszych wytycznych ESPEN i ASPEN, w których:

  • niedożywieniu związanemu z przewlekłą chorobą towarzyszy przewlekły stan zapalny;
  • niedożywieniu związanemu z przewlekłą chorobą towarzyszy stan zapalny o niewielkim nasileniu;
  • niedożywieniu związanemu z ostrą chorobą lub urazem towarzyszy ciężki stan zapalny;
  • niedożywieniu związanemu z ostrą chorobą lub urazem towarzyszy ciężki stan zapalny;
  • niedożywieniu towarzyszy głodzenie obejmujące ograniczony dostęp do pożywienia.

Wiele prac naukowych dostarcza dowodów na to, że uzgodnione kryteria rozpoznawania niedożywienia są istotne i są w stanie przewidzieć niekorzystne skutki kliniczne wynikające ze stanu zdrowia pacjentów. Co ważne, stosowanie tych kryteriów w codziennej praktyce nie wymaga żmudnej i skomplikowanej edukacji i pozwala w łatwy sposób zidentyfikować pacjentów, którzy wymagają interwencji dietetycznej i leczenia żywieniowego.

Autor: Konrad Klekot

Bibliografia:

  1. Cederholm T, Barazzoni R, Austin P, Ballmer P, Biolo G, Bischoff SC, Compher C, Correia I, Higashiguchi T, Holst M, Jensen GL, Malone A, Muscaritoli M, Nyulasi I, Pirlich M, Rothenberg E, Schindler K, Schneider SM, de van der Schueren MA, Sieber C, Valentini L, Yu JC, Van Gossum A, Singer P. ESPEN guidelines on definitions and terminology of clinical nutrition. Clin Nutr. 2017 Feb;36(1):49-64.
  2. Cederholm T, Jensen GL, Correia MITD, Gonzalez MC, Fukushima R, Higashiguchi T, Baptista G, Barazzoni R, Blaauw R, Coats A, Crivelli A, Evans DC, Gramlich L, Fuchs-Tarlovsky V, Keller H, Llido L, Malone A, Mogensen KM, Morley JE, Muscaritoli M, Nyulasi I, Pirlich M, Pisprasert V, de van der Schueren MAE, Siltharm S, Singer P, Tappenden K, Velasco N, Waitzberg D, Yamwong P, Yu J, Van Gossum A, Compher C; GLIM Core Leadership Committee; GLIM Working Group. GLIM criteria for the diagnosis of malnutrition – A consensus report from the global clinical nutrition community. Clin Nutr. 2019 Feb;38(1):1-9.
  3. Lewandowicz-Umyszkiewicz M, Wieczorowska-Tobis K, New criteria for the diagnosis of malnutrition, Geriatria 2019; 13: 101-105.