Zasady żywienia po resekcji żołądka

Zasady żywienia po resekcji żołądka (inaczej gastrektomii) można porównać do rozszerzania diety u niemowląt. Pacjentowi rekomenduje się ostrożne wprowadzanie niewielkich ilości poszczególnych pokarmów, uważnie obserwując swoją tolerancję. Sprawne rozszerzanie jadłospisu będzie stanowić prewencję rozwoju niebezpiecznego niedożywienia, które w tej grupie chorych jest niestety dosyć częstym zjawiskiem.

Pierwsze dni po operacji

W zależności od ośrodka, poszczególne etapy rozszerzania diety po operacji mogą trwać od kilku dni do nawet kilku tygodni. W tym czasie, chory stopniowo testuje poszczególne pokarmy, powoli zmieniając ich konsystencję – zaczynając od dań płynnych, następnie sięgając po półpłynne, papkowate, aż wreszcie po stałe. Jeśli pacjent nie otrzymał ze szpitala szczegółowych wytycznych, dla własnego komfortu i poczucia bezpieczeństwa, może posłużyć się poniższym schematem:

Dieta płynna obowiązuje w trakcie hospitalizacji (a czasami również i przez pewien czas po jej zakończeniu). Po uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego, pacjent może zacząć popijać wodę, słabą herbatę, czyste zupy na chudym wywarze oraz zupy mleczne (zwykle na mleku bez laktozy). Szpitale stosujące się do tzw. protokołu nowoczesnej opieki okołooperacyjnej dla poprawy wyników leczenia (ERAS, ang. Enhanced Recovery After Surgery), podają również odżywki specjalnego przeznaczenia medycznego (tj. ONS, ang. oral nutritional supplements), dostarczające pacjentowi potrzebnych kalorii oraz białka*. Odżywki przydają się też i na późniejszych etapach – po powrocie do domu oraz w trakcie ewentualnej terapii uzupełniającej. Takie postępowanie będzie istotne zwłaszcza wtedy, gdy pacjent nie jest w stanie w wystarczający sposób odżywiać się drogą doustną.

W części ośrodków, kolejne etapy zmiany konsystencji wprowadzane są już na etapie hospitalizacji. Ważnym zaleceniem w tym okresie, jest dokładne gryzienie oraz żucie każdego kęsa pokarmu. Tylko w taki sposób chory zabezpieczy się przed niepożądanymi następstwami i dolegliwościami bólowymi. Na etapie diety miksowanej/miękkiej, można sięgnąć po np. musy owocowe, twarożek z jogurtem naturalnym, puree warzywne (np. z ziemniaków, marchewki) czy delikatne klopsiki z mięsa drobiowego. Etap diety stałej obejmuje już tradycyjnie jedzone wcześniej przez pacjenta pokarmy – oczywiście zgodnie z założeniami diety łatwostrawnej i stopniowego testowania poszczególnych pokarmów.

Dieta łatwostrawna i dalsze rozszerzanie diety

Na etapie diety łatwostrawnej zaleca się wybierać produkty miękkie, o niskim udziale błonnika pokarmowego, delikatnie przyprawione. Jeśli pokarmy są twardsze, należy pamiętać o dokładnym pogryzieniu i pożuciu każdego kęsa. Wśród produktów z jakich można komponować posiłki znajdują się m.in.:

• pszenne pieczywo (np. weka, kajzerka),
• biały ryż,
• drobne makarony (np. nitki),
• kasza manna, kuskus,
• chude mięso (np. pierś z kurczaka, filet z indyka),
• chude ryby (np. dorsz, sola, mintaj).

Owoce i warzywa podaje się w formie przetworzonej, tj. ugotowane, upieczone (np. pieczone jabłko) i rozdrobnione (np. musy). Delikatne tłuszcze (masło, świeża oliwa extra vergine, olej rzepakowy) dodaje się na zimno, do gotowej już potrawy. Spośród przypraw można sięgnąć po rozsądne ilości soli, a także po koperek, pietruszkę, wanilię, cynamon oraz sok z cytryny.

Posiłki należy przygotowywać metodą gotowania we wodzie, na parze, duszenia bez obsmażania, pieczenia w rękawie, w zamkniętym naczyniu albo we folii. Smażenie, zwłaszcza w głębokim tłuszczu, w panierce, nie jest na tym etapie rozszerzania diety wskazane.

Najważniejszym zaleceniem żywieniowym jest spożywanie małych, ale częstych posiłków. Obowiązująca w założeniach zdrowego żywienia zasada jedzenia 5 dań co 3–4 godziny, nie znajduje tu żadnego uzasadnienia. Celem dostarczenia odpowiedniej liczby kalorii oraz cennego białka, chory może jeść nawet co godzinę.

W procesie rozszerzania diety, dąży się do tego, aby pacjent mógł spożywać wszystkie lubiane wcześniej produkty. Nie nastąpi to niestety od razu – adaptacja trwa zwykle od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Bywa też, że niektóre pokarmy nie będą już przez chorego akceptowane tak jak dotychczas. W takiej sytuacji najlepiej skorzystać z porady dietetyka klinicznego, który zmodyfikuje ulubiony przepis.

Możliwe następstwa gastrektomii

Pacjent poddany resekcji żołądka jest narażony na wystąpienie tzw. dumping syndrome, inaczej zespołu poresekcyjnego. Zespół ten charakteryzuje się pojawieniem dolegliwości naczynioruchowych i żołądkowo-jelitowych, związanych z m.in. szybką ekspozycją jelita cienkiego na dostarczone mu w pożywieniu składniki odżywcze. U chorego mogą pojawić się m.in.: bóle brzucha, biegunka, wymioty, palpitacja serca, tachykardia, spadek ciśnienia tętniczego krwi, osłabienie, pocenie się, zaburzenia świadomości oraz/lub drgawki. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia opisanej sytuacji, zaleca się m.in. unikanie jedzenia i picia produktów oraz potraw o wysokiej zawartości tłuszczu albo/i cukru, w tym słodkich napojów, nadmiaru słodyczy czy lodów.

Po usunięciu żołądka, częstą dolegliwością pacjentów może też być zmiana w zakresie rytmu wypróżnień, zwłaszcza przewlekłe biegunki. Częstą ich przyczyną są produkty mleczne, naturalnie zawierające w swoim składzie laktozę. Powodem luźniejszych stolców może być także zbyt długo prowadzona dieta płynna (bądź przewaga w jadłospisie takich posiłków), jak również nadmiar cukru i tłuszczu. Celem zmniejszenia częstotliwości luźnych wypróżnień, można zastosować elementy diety BRAT tzn.:

• B – jak banany (zielone, mało dojrzałe),
• R – jak ryż (rozgotowany, wafle ryżowe itp.),
• A – jak apple (ang. jabłko; pieczone, mus),
• T – jak tost (pieczywo suche, czerstwe, sucharki).

Działaniem zapierającym odznaczają się także: chude mięso gotowane, jajka na twardo, kluski, kopytka, galaretka z mięsem i marchewką, gorzka czekolada, gotowane jagody, chrupki kukurydziane itp.

Niedożywienie jako główny czynnik powikłań leczenia

Jak już wcześniej wspomniano, częstym problemem pacjentów po resekcji żołądka jest spadek masy ciała prowadzący do rozwoju niebezpiecznego niedożywienia. Taka sytuacja może stanowić ważny czynnik powikłań w trakcie leczenia, a ponadto może stać się powodem odstąpienia zespołu leczącego od dalszej terapii (np. odsunięcie cyklu chemioterapii). Chory po gastrektomii powinien więc pozostawać pod opieką doświadczonego dietetyka klinicznego, który poradzi co i w jaki sposób przygotowywać, aby zapobiec utracie wagi. Warto w tym miejscu ponownie podkreślić, że zasady zdrowego żywienia nie znajdują w tym obszarze chirurgii (i nie tylko w tym) uzasadnienia. Chory po gastrektomii, u którego objętość posiłku możliwa do przyjęcia jest aktualnie znacznie ograniczona, w pierwszej kolejności powinien sięgać po produkty dostarczających mu kalorii oraz białka tj. mięso, ryby, jaja, nabiał, zdrowe tłuszcze, produkty zbożowe z „jasnej” mąki, a nawet desery (z umiarem – dumping syndrome!) i słone przekąski (paluszki, krakersy itp.). Warzywa i owoce są od teraz traktowane raczej jako dodatek smakowy, aniżeli podstawowe źródło składników pokarmowych. Dobrym uzupełnieniem codziennej diety będą też odżywki medyczne typu ONS.

*dostępne jako odżywki płynne albo proszek przeznaczony do rozpuszczenia lub dodawania do posiłków

Literatura:

1. Jankowski M., Kłęk S.: Biblioteka chirurga onkologa. Terapia żywieniowa u chorych operowanych z powodu nowotworów złośliwych. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2019.
2. Kłęk S.: Leczenie żywieniowe w onkologii. Onkologia w praktyce klinicznej 2011, 7, 5, 269-273.
3. Kapała A.: Dieta w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo Buchmann, Warszawa 2018.
4. Brzegowy M., Maciejewska-Cebulak M., Turek K.: Nie daj się rakowi! Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo M, Kraków 2018.
5. Tokajuk A., Car H., Wojtukiewicz M.Z.: Problem niedożywienia u chorych na nowotwory. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2015, 9, 1, 23-29.