Jak zdiagnozować niedożywienie - PORADNIK

Szacuje się, że niedożywienie wywołane różnymi czynnikami dotknęło ponad miliard światowej populacji. Niedożywienie może być spowodowane zarówno zmniejszonym spożyciem i przyswajaniem składników odżywczych, ale w ostatnich latach zwraca się również uwagę na rolę chorób zapalnych i innych mechanizmów jego występowania. Niedożywienie związane z chorobą lub urazem, często składa się z połączenia zmniejszonego spożycia lub przyswajania pokarmu i różnego stopnia ostrego lub przewlekłego zapalenia, co prowadzi m.in. do zmian w składzie ciała. Zapalenie przyczynia się do występowania niedożywienia poprzez towarzyszącą anoreksję i zmniejszone spożycie pokarmu, jak również zmieniony metabolizm, któremu może towarzyszyć podniesiony spoczynkowy wydatek energetyczny i zwiększony katabolizm mięśni.

Jak diagnozować niedożywienie i na co zwracać uwagę, żeby do niego nie dopuścić?

KRYTERIA GLIM

W styczniu 2016 roku powołano grupę roboczą o nawie Global Leadership Initiative on Malnutrition (GLIM), której nadrzędnym celem stało się stworzenie uniwersalnych i globalnych kryteriów rozpoznawania niedożywienia i wskazań do żywienia klinicznego. Dotychczas brakowało spójnego konsensusu, a towarzystwa naukowe rekomendowały nierzadko nieco inne podejścia. GLIM została stworzona przez: Amerykańskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego (ASPEN), Europejskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego (ESPEN), Latynoamerykańską Federację Terapii Żywieniowej, Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (FELANPE) oraz Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego Azji (PENSA). Efektem prac grupy roboczej GLIM są nowe globalne kryteria diagnozowania niedożywienia, które zostały opublikowane w 2019 roku w czasopiśmie Clinical Nutrition ESPEN. Zaproponowano w nich trzyetapowe badanie stanu odżywienia.

PIERWSZY ETAP

Eksperci byli zgodni co do tego, że niezbędnym i kluczowym pierwszym krokiem w ocenie stanu odżywienia jest przesiewowe badanie, które pozwoli zidentyfikować ryzyko niedożywienia za pomocą dowolnego zwalidowanego kwestionariusza np. NRS 2002 (ang. Nutritional Risk Screening-2002), SGA (ang. Subjective Global Assessment), MUST (ang. Malnutrition Universal Screening Tool), MNA-SF (ang. Mini Nutritional Assessment-Short Form) i innych. W poniższej tabeli zaprezentowano przegląd najczęściej wykorzystywanych kwestionariuszy.

Zgodnie z polskim prawem badaniu przesiewowemu należy poddać wszystkie osoby hospitalizowane (wyjątek: SOR) za pomocą skali SGA lub NRS 2002. Skale zobaczysz po kliknięciu w nazwę.

DRUGI ETAP

Dodatni wynik przesiewowego testu wskazuje, że konieczna jest dalsza diagnostyka. Drugi etap służy potwierdzeniu rozpoznania niedożywienia. Zespół ekspertów wyróżnił pięć najważniejszych kryteriów (niezamierzona utrata masy ciała; niskie BMI; redukcja masy mięśniowej; zmniejszenie spożycia lub wchłaniania składników odżywczych; obciążenie chorobą/zapalenie), które podzielił na fenotypowe i etiologiczne (patrz rysunek poniżej). Zdiagnozowanie niedożywienia wymaga obecności przynajmniej jednego kryterium fenotypowego i jednego etiologicznego.

TRZECI ETAP

Służy ustaleniu stopnia ciężkości niedożywienia, które dokonuje się na podstawie kryteriów fenotypowych (patrz tabela poniżej). Uzyskany wyniki decyduje o podjęciu właściwych działań terapeutycznych.

Kryteria etiologiczne na tym etapie mają być pomoce w znalezieniu przyczyny, zaplanowania interwencji i ustalenia przewidywanych wyników leczenia. Eksperci zalecają wykorzystanie wcześniejszych wytycznych ESPEN i ASPEN, w których:

• niedożywieniu związanemu z przewlekłą chorobą towarzyszy przewlekły stan zapalny;
• niedożywieniu związanemu z przewlekłą chorobą towarzyszy stan zapalny o niewielkim nasileniu;
• niedożywieniu związanemu z ostrą chorobą lub urazem towarzyszy ciężki stan zapalny;
• niedożywieniu związanemu z ostrą chorobą lub urazem towarzyszy ciężki stan zapalny;
• niedożywieniu towarzyszy głodzenie obejmujące ograniczony dostęp do pożywienia.

Wiele prac naukowych dostarcza dowodów na to, że uzgodnione kryteria rozpoznawania niedożywienia są istotne i są w stanie przewidzieć niekorzystne skutki kliniczne wynikające ze stanu zdrowia pacjentów. Co ważne, stosowanie tych kryteriów w codziennej praktyce nie wymaga żmudnej i skomplikowanej edukacji i pozwala w łatwy sposób zidentyfikować pacjentów, którzy wymagają interwencji dietetycznej i leczenia żywieniowego.